مقدمه

پستانداران پیشرفته‌ترین مهره‌داران هستند. اعضای آنها در اکثر اکوسیستمهای دنیا جانوران غالب بوده و نقش تعیین کننده‌ای در زنجیره‌های غذایی دارند. پستانداران گرچه از نقطه نظر تنوع و فراوانی بسیار کمتر از جانواران دیگر و حتی مهره‌داران دیگرند (پرندگان و ماهیان) ولی بخاطر پیچیدگی دستگاههای بدن ، و بخصوص سیستم عصبی و مغز پیشرفته‌تر و بزرگتر نقش کلیدی در بسیاری از اکوسیستمها دارند. پستانداران جانورانی هستند که دارای مو بوده و غدد شیری دارند. معمولا دارای دندانهای متنوعی هستند که درون حفره دندانی جای می‌گیرد.

رده بندی پستانداران

پستانداران را به دو زیر رده تقسیم می‌کنند.

• زیررده Prototheria
• زیررده Theria

زیر رده Prototheria

پستانداران تخم‌گذاری هستند که دارای لوله تناسلی ، ادراری و دفعی مشترک هستند. یعنی دارای کلوآک می‌باشند. به همین دلیل به تنها راسته باقی مانده آنها Monotremata (تک حفره‌ای) می گویند. اکیدنه و پلاتی پوس از نمونه‌های بارز و مشخص این راسته است. استخوانهای کمربند سینه‌ای شامل ، کتف ، بین ترقوه‌ای ، غرابی ، پیش غرابی و ترقوه است در دوران بلوغ فاقد دندان هستند. استخوان فوق لگنی به لگن متصل است.

زیررده Theria

در استخوانهای کمربند سینه‌ای، پیش غرابی و بین ترقوه‌ای وجود ندارد. به دو بالا راسته و 18 راسته تقسیم می‌شوند.

بالا راسته Metatheria

نوزاد نارس متولد می‌شود و در کیسه مادر به نوک پستان می‌چسبد و رشد خود را کامل می‌کند. کمربند سینه‌ای شامل کتف ، ترقوه و غرابی است. استخوان کیسه به استخوان لگن متصل است مانند راسته منحصر به فرد Marsupiala. اکثر گونه‌های این راسته در استالیا و جزایر اطراف یافت می‌شود نظیر باندیکوت ، نام بت ، کوآلا ، فالانژر ، والابی و کانگورو. آپوسوم کیسه داری است که در آمریکا زیست می‌کند.

بالا راسته Eutheria

پستانداران زنده‌زایی هستند که جفت دارند فاقد استخوان کیسه هستند. دارای 17 راسته‌اند.

• راسته حشره خواران Insectivora: دارای پوزه بلند ، چشمهای ریز و کوچک ، دست و پا دارای 5 انگشت است مانند خار پشت Erinacidae ، حشره خوارها Soricidae و حفار Tolpidae.
  
  
• راسته پوست بالان Dermoptera: پروازهای کوتاه انجام می‌دهند، اندازه دست و پا یکسان است، دم به عنوان چتر نجات عمل می‌کند. مانند Colugo یا لمور پرنده در آسیای جنوب شرقی ، اندازه بدن کمتر از نیم متر می‌باشد.
  
  
• راسته خفاشها: تنها پستاندارانی هستند که قدرت پرواز واقعی دارند. انگشتان دست رشد زیادی نموده و پوست گسترده و وسیع ، انگشتان دست را به پا و دم متصل می‌کند. پاها به مراتب کوچکتر از دستهاست. شامل خفاش میوه خوار و خفاشهای کوچک جثه‌ای که حشره خوار هستند. تنها خفاش خون آشام که به پستانداران بزرگتر حمله‌ور شده و خونشان را می‌مکد به نام Vampire در آمریکای مرکزی و جنوبی زندگی می‌کنند.
  
  
• راسته نخستیها Primata: نیمکره‌های مغز بسیار توسعه یافته است. چشمها در جلوی سر واقع شده‌اند. انگشت شصت در پا و یا دست طوری قرار گرفته که گرفتن اجسام را امکان‌پذیر می‌سازد. این انگشت در مقابل چهار انگشت دیگر قرار می‌گیرد. مانند میمونهای دم‌دار آسیایی ، آفریقایی و آمریکایی مانند بابون و یا میمونهای بی‌دم آسیایی و آفریقایی مانند گوریل و ماداگاسکار مانند لمور.
  
  
• راسته Edentata: بدون دندانها مانند مورچه خوار تنبل.
  
  
• راسته Pholidota: مورچه خوار فلس‌دار یا پانگولین.
  
  
• راسته Tubulidentata: دهان گردان آردوارک.
  
  
• راسته Lagomorpha
  
  
• راسته Rodentia: بسیاری از افراد موشها ، سنجابها و خرگوشها را به عنوان یک گروه و تحت نام جوندگان می‌شناسند. و گر چه عادات و رفتار و حتی برخی از اندامها بدن خرگوشها نظیر جوندگان ممکن است شبیه جلوه کند اما تفاوتهایشان بیش از شباهتهایشان است.

• راسته Cetacea نهنگها: شامل دو زیر راسته است. زیر راسته نهنگهای بالن‌دار (بدون دندان) و زیر راسته نهنگهای دندان‌دار.
  
  
• راسته Carnivora گوشتخواران: این راسته شامل پستاندارانی است که دارای دندان نیش بلند و دندانهای گوشت‌بر آسیا و پیش آسیا با لبه‌های برنده و تیز هستند. گربه سانان بیشترین عادت گوشتخواری را داشته و اندامهایش جهت ردیابی صید و شکار حیوانات تخصص یافته‌تر است. خرسها بیشتر تمایل به همه چیز خواری و حتی گیاهخواری دارند و به همین جهت دندانهای گوشت‌بر آنها نسبتا کوتاه و نامشخص است. به استثنای خرس قطبی. سمورها ، راکونها ، گربه‌ها ، سگ سانان ، خرسها و کفتارها راسته گوشتخواران را تشکیل می‌دهند.

• راسته Pinnipedia: سیلها Seala دست و پا دارای پرده شناست. دم کوتاه و بجز موارد محدود از آب خارج نمی‌شوند. در بسیاری از سیلها لاله گوش دیده نمی شود و حیوان به زحمت خارج از آب روی زمین راه می‌رود.
  
  
• راسته Probosidea: فیلها که خرطومشان از بینی و لب فوقانی شکل گرفته و عاج در حقیقت دندانهای پیش طویل شده است.
  
  
• راسته Hyracoidea: ظاهرا به خرگوشها و جوندگان شباهت دارد ولی علیرغم ظاهر و جثه کوچکش نزدیکترین خویشاوند فیل محسوب می‌شود.
  
  
• راسته Sirenia: گاو دریایی جانورانی هستند درشت جثه ، علفخوار و آبزی دارای باله دمی و دستهای شناگرند. ساکن آبهای کم عمق‌اند.
  
  
• راسته فرد سمان Perissodactyla: شامل اسب ، گورخر و کرگدن است. دارای معده ساده و جثه بزرگ هستند.
  
  
• راسته زوج سمان Artiodactyla: شامل شترها ، گراز ، گوزنها و زرافه‌ها است

http://daneshnameh.roshd.ir