این بیماری در حال حاضر ، مهمترین و احتمالاً گسترده ترین آلودگی انگلی به شمار می آید .
آلودگي انگلي در ایران ، برای اولین بار در تابستان سال 1363 در استان های شمالی و شمال غربی کشور گزارش گردید .
عامل بیماری کنه ای بنام واروآ جاکوبسونی می باشد . این انگل با چشم غیر مسلح دیده می شود . انگل دارای 4 زوج پاست . سطح پشتی دارای یک صفحه ي کیتنی کامل و سطح شکمی دارای چند کیتینی می باشد . اندام های انگل در سطح شکم قرار دارد .
سطح بدن انگل از سر تا انتهای شکم ، حدود 2/1میلی متر و طول نهایی بدن حدود 7/1 میلی متر است . انگل در انتهای هر پا قلاب هایی دارد که باعث انتقال این انگل از زنبوری به زنبور دیگر می شود .
انگل با استفاده از اندام مکنده ، فاصله ي بین قطعات کیتنی را پیدا واز همولنف زنبور تغذیه می کند . اين انگل برای شفيره ها و زنبورهاي بالغ یک انگل خارجی به شمار می آید .
تولید مثل
کنه ي ماده چند ساعت ( 30 تا 60 ساعت )قبل از بسته شدن در حجره هاي محتوی لارو، وارد حجره شده و بین 2 تا 7 عدد تخم درون آن می گذارد . 24 تا 48 ساعت بعد ، تخم ها تفريخ شده و از همان لحظه ي تولد از خون شفیره تغذیه می کنند . کنه های نوزاد در عرض 7 تا 8 روز بالغ می شوند . در ابتدای تولد کنه ، صفحه هاي کیتينی سفید و مانند پشمک است و به تدریج با بلوغ ، شروع به قهوه ای شدن می کند . اولین تخمی که کنه ي ماده می گذارد ، n كروموزومي (هاپلوئید ) است و تبذيل به كنه ي نر مي شود و تخم های بعدی ماده (دیپلوئید) هستند . با توجه به اینکه کنه ي ماده در هر حجره بین 2 تا 7 تخم می گذارد و به دلیل نر و ماده بودن تخم ها ، سرعت تکثیر در کنه ها افزایش مي یابد ، در فصل تزاید به سرعت تکثیر می شوند ؛ به طوری که 24 ساعت قبل از خروج زنبور از سلول ، نسل بعدی کامل و آماده ي حمله به سایر زنبورها می شود .
مایت نر فقط در جفت گیری شرکت می کند . مایت ماده به پشت زنبور مي چسبد و از همولنف آن تغذیه می کند .
روش های مبارزه با انگل واروآ
روش های مبارزه عبارتند از : 1- روش بیولوژیک 2- روش ژنتیکی 3- روش هاي شيميايي
روش های بیولوژیک عبارتند از :
1- استفاده از سلول های نر : به این دلیل که برای انگل جذابیت بیشتری دارد . بدین منظور ، در صورت وجود داشتن قاب وحشی بافی شده ، اين قاب را در اختیار ملکه قرار می دهيم تا درون آن تخم ریزی کند و اگر قاب وحشی بافی در دسترس نبود ، یکی از شان هایی را که در آن حجره ي نر بیشتری وجود دارد ، در گوشه ي کندو قرار می دهیم . چیزی حدود 8 درصد از انگل ها ، جذب قاب نر می شوند . سپس می توان قاب را خارج کرد .
2- در آلودگی های بسیار شدید از روش حبس ملکه استفاده می کنیم . چون جرب برای تزاید نسل به شفیره نیاز دارد ، ملکه را به مدت 24 روز حبس مي كنيم تا نتواند تخم گذاری کند . این روش به دلیل این که ملکه در حبس است و نمی تواند تخم ریزی کند ، ممکن است باعث بروز مشکلاتی از قبیل انسداد اویداکت و کاهش تخم ریزی شود . علاوه بر اين حبس ملکه در این مدت ، ضررهای اقتصادی زیادی دارد .
3- روش دیگر ، حبس ملکه روی قاب های 3 تا 9 است که در اين حالت خسارات کمتری به ملکه وارد می شود .
4- رفتار گاز گرفتن : تقویت رفتار گاز گیری زنبورهاي کارگر با دادن پودر شکر به آنها .
5- استفاده از گرما : كنه در مقايسه با زنبورعسل نسبت به گرما از حساسيت بالاتري برخوردار است . بنابراين اعمال گرماي حدود 44 درجه ي سانتيگراد به مدت چند ساعت مي تواند باعث نابودي بخشي از جمعيت كنه ها شود . در اين روش بايد مراقب بود كه قاب ها بر اثر سنگيني نرم مومشان مشكل طبيعي و عمودي خود را از دست ندهند .
6- استفاده از اسيدها و روغن هاي طبيعي
روش هاي ژنتیکی : 1- تکثیر نژادهایی که نسبت به واروآمقاوم تر باشند .
2- پرورش زنبورهایی که دوره ي شفیرگی کوتاهتری دارند .
3- استفاده از زنبورهايی که رفتار گاز گیری بیشتری دارند .
در ضمن می توان از محلول اسید فرمیک 85% به دلیل سوزاندگی بالا استفاده كرد ؛ ولی در حالت عادی از محلول 60% بیشتر استفاده می شود .
همچنين مي توان از ژل اسيد فرمیک و نوار فیبری آن ، دستمال آغشته به اسید فرمیک که آن را روی قاب ها قرار می دهند و از از نوار آپیستان استفاده كرد .
استفاده از اسید فرمیک به این دلیل پیشنهاد می شود که اولاً طبیعی است و اثر سويی ندارد و به راحتی قابل دسترس است ، ثانیاً برعکس نوار آپیستان که بیشتر روی انگل بالغ مؤثر است ، اسید فرمیک هم بر جرب های بالغ و هم بر شفیره ها و هم بر مایت های تراشه ای مؤثر است .
لازم به ذکر است به دلیلی که بیان خواهد شد ، فقط در صورت لزوم از اسید فرمیک استفاده شود . معایب اسید فرمیک عبارتند از: سوزاننده بودن و اين كه اثرش فقط در دمای 25-18 درجه می باشد ، تأ ثیرهاي منفی آن روی زنبورهای بالغ و غیر بالغ ، آسیب دیدن مختصر ملکه ، استفاده ي فصلي از آن كه بیشتر در تابستان ، برای 4 وعده و به فاصله ي 4 روز صورت می گیرد . به جای اسید فرمیک می توان از اسید لاکتیک که مثل آن ماده اي طبیعی است و نیز از روغن ها واسانس های گیاهی مثل نعناع و آویشن استفاده كرد .
استفاده از داروهای سیستماتیک مثل نوار آپیستان ، نوار بایوارل ( Byvarol )، نوار آپیگارد ،محلول پرنیزینگ و فولبکس هم توصیه می شود.
در مورد مصرف آپیستان باید به این نکته توجه داشت که دارو به علت باقی ماندن در عسل و گرده ، در فصل تولید محصول ، منع مصرف دارد .
مهمترین عامل پیش گیری از بروز این بیماری ، استفاده از کلونی های قوی در سطح زنبورستانهاست .