طاعون نشخواركنندگان كوچك بيماري عفوني مهلك و بسرعت منتشرشونده ويروسي مي باشد كه مشخصه آن شروع ناگهاني علائم افسردگي، تب، ترشحات چشم و بيني، زخم در دهان و بوي بد دهان،تنفس نامنظم و سرفه، اسهال بدبو و مرگ مي باشد. اين بيماري به نام P.P.R نيز معروف است كه مخفف نام لاتين آن مي باشد. ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك با ويروس طاعون گاوي و سرخك انسان ارتباط نزديكي دارد. نشخواركنندگان وحشي نيز از جمله آهو و بز كوهي منبع اين ويروس قرار مي گيرند و اين موضوع اغلب در مبارزه با اين بيماري اختلال ايجاد مي كند. گاو و خوك به ويروس حساسند اما منشاء آلودگي براي حيوانات ديگر قرار نمي گيرند. 
الف) عامل بیماری
ویروس طاعون نشخوارکنندگان کوچک متعلق به گروه موربیلی ویروس از خانواده پارامیکسوویریده می‌باشد.این ویروس با عوامل بیماریهای طاعون گاوی، سرخک انسان، دیستمپرسگ وگوشتخواران وحشی ونیز موربیلی ویروسهای پستانداران دریایی بشکل نزدیکی وابسته می‌باشد. امروزه مشخصات ژنتیکی سویه‌های ویروس PPR به ما این اجازه را می‌دهدکه آنهارا در چهار گروه طبقه بندی نماییم که شامل سه گروه از آفریقا ویک گروه از آسیا می‌باشد و یکی از گروههای مربوط به آفریقا در آسیا نیز یافت می‌شود.اهمیت اپیدمیولوژیک این گروهها در مقایسه با گروههای ویروس طاعون گاوی کمترمعلوم می‌باشد.
ب)انتقال وانتشار بیماری
ترشحات چشم، بيني و دهان، مدفوع آبكي حاوي مقادير زيادي از ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك مي باشد. هنگام سرفه و عطسه ريزقطره هاي عفوني در هوا منتشر مي شود. اين ريزقطره ها توسط ساير دامها استنشاق مي شود و منجر به آلودگي آنها مي شود. هرچند تماس بين دامها مهمترين راه انتقال بيماري مي باشد اما گمان مي رود ترشحات و تراوشات عفوني آبشخورها،آخورها و بستر را آلوده ساخته آنها را به منبع آلودگي تبديل مي نمايد ولي ويروس اين بيماري براي مدت طولاني خارج از بدن ميزبان زنده نمي ماند. در ميادين دام كه دامها از نقاط مختلف براي فروش آورده مي شوند تماس نزديك بين دامها خطر انتقال و انتشار بيماري را افزايش مي دهد. در مراكز پرواربندي با سيستم متراكم نيز احتمال انتقال بيماري بيشتر است.
ج) ظهوربیماری درگله
وقتي بيماري طاعون نشخواركنندگان كوچك براي اولين بار در يك منطقه اتفاق مي افتد ممكن است تب بالا همراه با افسردگي شديد و مرگ وقوع يابد پيش از آنكه علائم باليني ديگر مشاهده شود. گرچه گوسفند و بز حساس به عفونت با ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك هستند و ممكن است علائم بيماري را نشان دهند، ليكن هميشه بطور همزمان مبتلا نمي شوند. در نواحي بومي بيماري، اغلب دامهاي مبتلا و تلف شده بالاي 4 ماه تا 24 ماه سن دارند. تاريخچه ظهور بيماري بصورت باليني مي تواند با نقل و انتقال اخير دام، تجمع گوسفند و بز با سنين مختلف در يك مكان، تغيير در جايگاه و تغذيه دامها، تماس دامهاي گله با گوسفند و بزهايي كه براي فروش به بازار برده مي شوند، تغييرات آب و هوايي مانند آب و هواي گرم و مرطوب،فصل خشك،دوره سرما، تماس با دامهاي كوچرو از طريق چرا، آب و يا جايگاه، تغيير در سيستم دامپروري مثلا" افزايش تراكم در ارتباط باشد.
گاوها چه واکسینه شده وچه غیر واکسینه حتی اگر درتماس مستقیم باگوسفندوبز مبتلاقرارگیرند با بیماری درگیرنمی شوند.گرچه گوسفند و بز هردو حساس به عفونت با PPR هستند و ممکن است علائم بیماری را نشان دهند، لیکن همیشه بطور همزمان مبتلا نمی‌شوند.مثلادرآفریقا وقوعPPR دربز معمول تر است درحالیکه درغرب و جنوب آسیاگوسفند معمولاً تلفات قابل توجه تری دارد.هرچند بیماری می‌تواند هردوگونه را به یک میزان دچارخسارت نماید.درنواحی آندمیک اغلب دامهای مبتلا و تلف شده بالای ۴ماه تا۱۸الی۲۴ماه سن دارند.
ظهور PPR بصورت بالینی می‌تواندبا هریک از موارد زیر در ارتباط باشد: تاریخچه نقل وانتقال اخیردام یا تجمع گوسفند و/یا بز باسنین مختلف دریک مکان همراه ویابدون ارتباط با تغییرات درجایگاه وتغذیه آنها. ورود دامهایی که اخیرا خریداری شده‌اند. تماس دامهای گله با گوسفندوبزهایی که برای فروش به بازار برده شده لیکن بفروش نرسیده و به گله باز گردانده شده‌اند. تغییرات آب وهوایی مانند شروع ناگهانی فصل بارندگی(گرم ومرطوب) یا فصل خشک ونیز دوره سرما (مثلاً فصل؛ حارمتان؛ درغرب آفریقا). تماس با دامهای کوچرو یا تجاری (مربوط به چوبداران) از طریق چرا، آب ویاجایگاه مشترک. تغییر در سیستم دامپروری(مثلاً افزایش تراکم)و عملیات تجاری.
د)علائم بالینی
دوره کمون۲ تا۶هفته بوده وبدنبال آن شروع ناگهانی تب۴۰ تا۴۱ درجه (مقعدی) ودامهای مبتلا بشکل واضحی افسرده‌اند وخواب آلود به‌نظر می‌رسند.موهای بدن، بخصوص در نژادهای موکوتاه بحالت سیخ قرارمیگیرندو ظاهر پف کرده به دام می‌دهند.بزودی پس از این مرحله ریزش یک ترشح آبکی ازچشمها بینی ودهان شروع شده که بعلت عفونت‌های ثانویه این ترشحات بعداً غلیظ و زرد می‌شود. ترشحات پوزه و موهای زیر چشم را مرطوب کرده وپس از خشک شدن باعث چسبندگی پلکها وانسداد سوراخهای بینی ونتیجتا اشکال درتنفس می‌شود.۱یا ۲ روز بعد از شروع تب پوشش مخاطی دهان وچشمها بشدت قرمز رنگ می‌شود. سپس بعلت نکروز اپیتلیال، نواحی خاکستری رنگ کوچک ته سوزنی بروی لثه‌ها، کام، لبها و سطح داخلی گونه هاوسطح بالایی زبان ظاهر می‌شود. این نواحی از نظر تعداد و اندازه توسعه یافته وبه هم متصل می‌شوند.سطح داخلی دهان تغییر ظاهری یافته، رنگ پریده و پوشیده ازسلولهای مرده می‌شود ودربعضی مواردپوشش طبیعی آن ممکن است به‌وسیله یک ماده پنیری ظخیم بشکل کامل پوشانده شود. در زیرسلو لهای سطحی مرده اروزیو نهای کم عمقی وجود دارند.درموارد بروز بیماری بشکل ملایم این تغییرات شدید نیست و مشاهده آنها مستلزم معاینه دقیق دامهای مبتلا می‌باشد.مالش ملایم انگشت برروی لثه‌ها وکام ممکن است باعث جدا شدن بافت اپیتلوم وایجاد یک ماده بدبو حاوی تکه هاییی ازبافت اپیتلیوم بشود.تغییرات مشابه‌ای نیز ممکن است در پوشش مخاطی بینی، مهبل و واژن مشاهده شود.لبها متورم وترک خورده و پوشیده ازدلمه می‌شوندوهنگامیکه بیماری پیشرفت می‌کند یک بوی متعفن مشخصی ازدهان خارج می‌شود.دام مبتلا دائم تلاش می‌کند که دهان خود را، بخاطر دردی که دارد، باز نماید.اسهال معمولاً ۲تا۳ روز بعداز شروع تب ظاهر می‌شود گرچه درمراحل اولیه و ابتلا ی ملایم بیماری، ممکن است اسهال مشهود نباشد. در ابتدا مدفوع نرم وسپس آبکی، بابوی متعفن واحتمالاحاوی رگه‌هایی ازخون و قطعات بافت مرده لوله گوارش می‌باشد.درجاییکه اسهال یک علامت مشهود نباشد وارد کردن یک سوآب پنبه‌ای بداخل رکتوم می‌تواند شواهدی از مدفوع نرم واحتمالاً آغشته به خون را ارائه دهد.دامهای مبتلا سریع تنفس می‌کنند، آنچنان سریع که تنفس آنها با حرکات نوسانی جدار قفسه سینه وشکم همراه است.دامهایی که بشکل شدید مبتلاشده‌اند، تنفس مشکل و صدا داری دارند که این امر از حالت کشیدگی سروگردن، اتساع منخرین، بیرون آوردن زبان و سرفه آرام و دردناک مشخص می‌باشد.دراین دامها نشانه‌های پنومونی مشهود است.چنین قربانیان بیماری، احتمالاً سر انجام دهیدراته باچشمانشان گود افتاده می‌شوند و به دنبال آن، اغلب در طی ۷تا۱۰ روز از شروع علائم کلینیکی، تلف می‌شود.سایر دامها بعد ازیک دوره نقاهت همراه با درمانهای حمایتی بهبود می‌یابند. یک چهره معمول در مراحل بعدی این بیماری عبارت ازشکل گیری ضایعات ندولار کوچکی در پوست اطراف لبها و پوزه می‌باشد.علت دقیق این امر ناشتاخته‌است (احتمالاً درماتو فیلوس یا فعال شدن مجدد یک عفونت پنهان اکتیمای واگیردار)لیکن بعلت شباهت با علائم اکتیمای واگیردار اولیه ویاحتی آبله گوسفند وبز، باعث سردر گمی در تشخیص می‌شود. هرگونه تظاهرات این علائم بصورت منفرد ویا ترکیبی ازچند علامت میبایست به‌عنوان مورد مشکوک به PPR درنظرگرفته شوند. در یک شیوع بیماری P PR تا صددرصد دامهای گله ممکن است مبتلا شده و بین ۲۰تا۹۰درصد تلف شوند.این نسبتها در مناطق آندمیک، که در آنها دامهای مسن تر، از واگیریهای قبلی جان سالم بدر برده‌اند، معمولاً کمتر می‌باشد.این بیماری ممکن است در دامهای آبستن ایجاد سقط جنین نماید.
بطور خلاصه با مشاهده هرترکیبی از علائم زیر به طاعون نشخوارکنندگان کوچک مشکوک شوید: شروع ناگهانی یک بیماری تب دار در گوسفند وبز ترشحات چشم، بینی ودهان همراه با زخم دهان و همراه یا بدون وجود دلمه و وزیکول در اطراف دهان وپوزه پنومونی اسهال میزان تلفات قابل توجه
هـ)یافته‌های پس ازمرگ
لاشه یک دام مبتلا به PPR معمولاً تحلیل رفته، اندام حرکتی خلفی دام آغشته به مدفوع نرم ویا آبکی، وکره چشمان گود افتاده می‌باشد.چشمها وبینی پوشیده از ترشحات خشک شده می‌باشد.تغییرات زیر نیز ممکن است مشاهده شود: دهان : وجود غشاهای کاذب سفید کثیف؛ اروزیونها برروی لثه‌ها، کام نرم وسخت، زبان وگونه هاوداخل مری. لبها : متورم؛ اروزیون و احتمالاً دلمه ویا ندول بر روی لبها در لاشه‌های تازه. حفره بینی : پر خونی (قرمزی)سطح داخلی؛ ترشحات شفاف یا خامه‌ای زرد رنگ؛ اروزیون. ریه‌ها : وجودنواحی قرمز تیره یا ارغوانی؛ قوام سفت بخصوص در لبهای پیشین وقلبی (شواهد پنومونی). غدد لنفاوی: (وابسته به ریه‌ها وروده‌ها) نرم ومتورم. شیردان : پر خونی (قرمزی)سطح داخلی؛ خونریزی. روده کوچک :پر خونی (قرمزی)سطح داخلی؛ خونریزی؛ تعدادی اروزیون. روده بزرگ: (سکوم، قولون، ورکتوم) خونریزی‌های کوچک قرمز در طول چین‌های سطح داخلی، باگذشت زمان این خونریزی‌ها به هم متصل شده وتیره تر می‌شوند، حتی در لاشه‌های کهنه سبز-سیاه می‌شوند.
و) تشخیص تفریقی PPR
بکرات با سایر بیماریهاییی که تب و علائم بالینی پیشرونده دارند اشتباه می‌شوند، بخصوص وقتی بیماری بتازگی اغاز شده باشد.در موقع انجام یک بررسی، معاینه طرق رفتار بیماری در گله، همانند یافته‌ها حاصل از معاینه یک گوسفند ویا بزمنفرد اهمیت دارد. مهم‌ترین موارد اشتباه بقرار زیر می‌باشند: ضایعات دهانی : این ضایعات می‌توانند علامتی از طاعون، تب برفکی، زبان آبی ویا اکتیمای واگیردار باشد. اشکالات تنفسی: این اشکالات می‌توانند علامتی از پنومونی پاستورلایی ویا پلوروپنومونی واگیر بزان (ccpp) باشد. اسهال : می‌تواند علامتی ازکوکسیدیوز ویا آلودگی کرمی معده‌ای –روده‌ای باشد.
ز)تائید ازمایشگاهی
تست‌های تشخیص PPR، خود ویروس یا شواهدی از حضور ویروس (آنتی ژن یا ماده ژنتیکی) ویا آنتی بادی موجود در خون علیه ویروس را آشکار می‌کنند. ردیابی وبروس با جداسازس ویروس در کشت سلولی صورت میپذیرد.این روش بعلت فراهم اوردن ویروس زنده برای مطالعات برروی مشخصات بیولوژیک آن ارزشمند می‌باشد.در صورت دسترسی به امکانات، همیشه میبایست برای جدا سازی ویروس تلاش شده و ویروسهای جدا شده برای مطالعات بعدی نگهداری شود. ردیابی آنتی بادی برای تشخیص، مستلزم اخذ ۲ نمونه خون به فاصله سه هفته از یک دام می‌باشد که در فیلد همیشه امکانپذیر نمی‌باشد. استثنا در کشورهاییکه می‌توان مطمئن بود عاری از PPR بوده‌اند، آزمایش برروی یک سرم منفرد، که اخیرا دردوره بیماری(حداقل یک هفته پس از ظهور علائم بالینی) اخذ شده، می‌تواند ارزش تشخیصی داشته باشد.بررسی برروی آنتی بادی‌ها برای تعیین حضور یا غیاب آلودگی و وسعت آن در جمعیت بسیار مفید می‌باشد.امروزه الایزای رقابتی(C-ELISA)بشکل گسترده‌ای جایگزین تست خنثی سازی ویروس (VN)شده‌است. ردیابی آنتی ژن ویروسی به‌وسیله تست آگار ژل ایمونودیفوزیون (AGIDT)یک فرایند نسبتاً ساده، سریع و ارزان می‌باشد.این روش تست به‌عنوان یک تست اولیه بسیارمفید می‌باشد، لیکن بین ویروس طاعون نشخوارکنندگان کوچک و طاعون گاوی قادر به تمایز نیست و برای این امر به تست‌های دیگری نیاز می‌باشد.همچنین آنتی ژن ویروس می‌تواندبه‌وسیله ایمونوکپچر الایزا (IC-ELISA)، که سریع وحساس می‌باشد ردیابی گردد، وبین PPR وطاعون گاوی تفریق حاصل کند. کیتهای معرف استاندارد AGIDT و IC-ELISA بصورت تجاری در دسترس می‌باشند.
ردیابی ماده ژنتیکی ویروس به‌وسیله روش ((واکنش زنجیرهای پلیمراز –ترانسکریپتاز واژگونه)) (RT-PCR) صورت می‌گیرد که مستلزم تجهیزات ومتخصصین ویژه‌ای می‌باشد. برغم قیمت گزاف آن، امروزه یکی از تستهایی است که در مراکز رفرانس همراه با ELISA بیشترین مورد استفاده را دارد.زیرا این روش سریع، دقیق، بسیار حساس است ومیتواند بین PPR و طاعون گاوی تمایز حاصل نماید.ترکیب این روش با سکانس نوکلئوتیدی اطلاعات مربوط به مشخصات ویروس را فراهم مینماید، که در مطالعات اپیدمیولوژیک مفید می‌باشند.
ح)کنترل طاعون نشخوارکنندگان کوچک
کنترل واگیریهای PPR، متکی برکنترل جابه جایی دام (قرنطینه)همراه با استفاده ازواکسیناسیون کانونی (حلقه‌ای) وایمن سازی پروفیلاکتیک در جمعیتهای پر خطر، ویا در موارد خاص معدومسازی تمامی گله آلوده، می‌باشد.تا همین اواخر کاربردی‌ترین واکسیناسیون در برابر طاعون نشخوارکنندگان کوچک استفاده از واکسن کشت نسجی طاعون گاوی بود. اخیرا یک واکسن همولوگ PPR تولید شده که دربرخی کشورهای آفریقایی مورد استفاده قرار گرفته و بذر و اکسن آن (seed)در دسترس می‌باشد. واکسنهای مذکور می‌توانند نشخوارکنندگان کوچک را تا حد اقل مدت سه سال دربرابر PPR حفاظت نمایند.
استفاده از واکسنهای طاعون گاوی برای حفاظت نشخوارکنندگان کوچک امروزه نقض شده‌است زیرا این واکسن تولید یک آنتی بادی در برابر طاعون می‌کندکه باسرو سرویلانس طاعون گاوی و نتیجتا برنامه جهانی ریشه کنی طاعون گاوی تداخل مینماید
درمان بيماری
درمان خاصي عليه بيماري وجود ندارد ولي جهت جلوگيري از عفونتهاي ثانويه و تلفات از آنتي بيوتيك هاي وسيع الطيف و استفاده از ويتامين AD3E و داروهاي ضد التهاب مي تواند مفيد باشد.
توجه
در تشخيص اين بيماري بايستي دقت لازم صورت گيرد چرا كه علائم آن باعث مي شود كه با بعضي از بيماري ها اشتباه شود. بطور مثال اين بيماري به علت جراحات دهاني با بيماري تب برفكي، اكتيماي مسري و بيماري زبان آبي يا آبله اشتباه مي گردد. همچنين به علت علائم تنفسي با بيماري پاستورلوز(تب حمل و نقل) و پلوروپنوموني واگير بزان اشتباه مي شود. وجود اسهال و موهاي سيخ شده نيز ظاهر دام را شبيه به مبتلايان انگلي يا بيماري كوكسيديوز مي نمايد.